Sztuka islamu w Iranie

18 listopada obchodzono Międzynarodowy Dzień Sztuki Islamu. Zainspirowało mnie to do wspomnień dawnych i niedawnych podróży po krajach niekoniecznie islamskich. A także do kolejnego obowiązkowego przeglądu zdjęć. Wśród tysięcy zapisanych w nich zachwytów, postanowiłam wybrać te mniej oczywiste. Efektem jest ten wpis i filmik „Sztuka islamu w Iranie”.

Temat jest niezwykle szeroki, ze względu na zakres geograficzny, a także spis dziedzin, które obejmuje. Ze sztuką islamu spotykamy się na Bliskim Wschodzie, w Azji aż po Indie, gdzie najsłynniejszy zabytek kraju – Taj Mahal jest pamiątką po islamskich Wielkich Mongołach.

Dalej Malezja, południe Tajlandii, Indonezja.

Sztuka islamu towarzyszy nam w północnej Afryce od Egiptu po ziemie Maurów w Maroku.

Al-Andalus

Wreszcie w samej Europie znajdziemy spektakularne jej przykłady, jak chociażby Alhambra w Granadzie.

• 

• 

• 

.

Równie zachwycającym przykładem jest Wielki Meczet w Kordobie.

• 

• 

• 

.

Także w panoramie Sewilli znajdziemy ślady architektury islamu.

• 

• 

Mudejar

Sztuka muzułmańskich najeźdźców zainspirowała styl mozarabski, stworzony przez żyjących pod panowaniem muzułmanów chrześcijan. Po triumfie rekonkwisty z kolei, utalentowani rzemieślnicy muzułmańscy wznosili budowle chrześcijańskie twórczo stosując zasady architektury i dekoracji wzięte ze sztuki islamu. Powstał styl mudejar, tak charakterystyczny dla Hiszpanii.

• 

• 

• 

.

A także styl neo-mudejar obecny w architekturze Hiszpanii po dziś.

• 

• 

• 

Sycylia

Zwiedzając Palermo na Sycylii nie możemy pominąć dwóch najbardziej spektakularnych zabytków z czasów Normanów. Gdy już nasycimy oczy blaskiem mozaiek zdobiących katedrę w Monreale oraz pełną przepychu Capella Palatina w Palermo, zwróćmy uwagę na detale w monumentalnej architekturze tych budowli. Od razu poznamy rękę muzułmańskich rzemieślników.

• 

• 

Bałkany

Wyznawcy islamu pozostawili wiele niezatartych śladów na Bałkanach. Widzimy je w krajobrazie, architekturze, tradycyjnym rzemiośle, kuchni, muzyce.

• 

• 

.

Nasza karawana rusza do Persji

Ja postanowiłam odświeżyć wspomnienia z Iranu i pokazać sztukę islamu w wersji perskiej.

Iran w zbiorowej świadomości jest krajem ultraortodoksyjnie islamskim, a tymczasem w samym Iranie coraz śmielej podnoszą się głosy, że islam nie jest prawdziwą religią Persów….  Tą pierwotną był zoroastryzm.

Islam został narzucony temu dumnemu ludowi przez abbasydzkich najeźdźców i twórczo zaadaptowany w niemal każdym aspekcie życia. Wpływ islamu obejmuje bowiem wiele tradycyjnych dziedzin – architekturę, malarstwo, literaturę, muzykę, tkactwo, ceramikę, kaligrafię, obróbkę metali i kamienia.

Sztuka Iranu to islam nałożony na dziedzictwo Achemenidów i Sassanidów. W pewnym okresie nawet dość nieortodoksyjny, bowiem na freskach w pałacach szachów, arystokracji i zamożnych kupców znajdziemy nie tylko arabeski i rośliny, ale także zwierzęta i o zgrozo ! ludzi. Na dodatek upajających się winem…

• 

• 

• 

Architektura

Najwyższą sztuką irańską we właściwym tego słowa znaczeniu była zawsze architektura, nieco odmienna niż w innych krajach muzułmańskich, zwłaszcza w konstrukcji sklepień i kopuł oraz geniuszu dekoracji.

• 

• 

• 

• 

Sztuki takie jak kaligrafia, sztukateria, lustra i mozaiki zostały ściśle powiązane z architekturą.

• 

• 

• 

• 

Najbardziej rozpowszechniony był typ budowli z dziedzińcem i 4 iwanami, najpierw stosowany w budownictwie świeckim, później także w meczetach.

• 

• 

• 

• 

Tradycyjna irańska architektura stanowi zawsze  harmonię z naturą. Zarówno forma, jak i  symbolika ma na celu przybliżenie człowiekowi raju i nawiązanie relacji z bóstwem. Niezbędnymi elementami były światło i cień, woda, zieleń ( lub jej imitacja w formie płytek) oraz ziemia ( lub architektura naśladująca naturę z jej jaskiniami, czy wzniesieniami ).

• 

• 

• 

• 

Co Persja dała światu

czyli najbardziej charakterystyczne elementy perskiej architektury:

Kopuły

wyróżniającą cechą kopuł perskich, odmiennych od tych powstałych w świecie chrześcijańskim czy imperium osmańskim i mogolskim, było zastosowanie kolorowych płytek, zarówno na zewnątrz kopuły jak i wewnątrz.

• 

• 

• 

• 

Kopuły, szczególnie imponujące w Isfahanie, były ozdobione tysiącami płytek, a ich wyraźny niebieski kształt zdominował panoramę miasta. Odbijając światło słońca, kopuły te wyglądały jak lśniące turkusowe klejnoty i mogły być widziane z odległości wielu kilometrów przez podróżujących Jedwabnym Szlakiem przez Persję.

• 

• 

• 

Ogród perski

to ogród krajobrazowy, zaprojektowany jako przestrzeń, której estetyka i harmonia ma sprzyjać odpoczynkowi wszystkich zmysłów. Stare irańskie słowo określające takie ogrody „pari-daizi” wyraża pojęcie raju na ziemi, więc ogrody są metaforą boskiego porządku.

• 

• 

Znakiem rozpoznawczym tych ogrodów jest geometryczny układ stworzony za pomocą kanałów wodnych i basenów, które dzielą zamkniętą przestrzeń na ćwiartki.

• 

• 

Idealnej kompozycji służą wodociągi z kanałami, baseny, fontanny i kaskady, pawilony, centralne osie z zaplanowanym widokiem oraz starannie dobrana roślinność – drzewa, zioła i kwiaty.

• 

• 

Tradycja i styl ogrodów perskich miała wpływ na projektowanie ogrodów od Andaluzji do Indii. Ogrody Alhambry pokazują wpływ filozofii i stylu ogrodów perskiego raju w pałacu mauretańskim z epoki Al-Andalus w Hiszpanii.

Taj Mahal z epoki Imperium Mogołów w Indiach jest jednym z największych interpretacji perskiego ogrodu na świecie.

.

Dywany perskie

Sztuka tkania dywanów to tradycyjne perskie rzemiosło, sięgające swoimi korzeniami dawnych kultur i zwyczajów. Tkacze łączyli eleganckie dworskie lub tradycyjne pasterskie wzory z niezliczoną ilością kolorów. Irański dywan jest podobny do perskiego ogrodu, pełen ptaków, zwierząt i roślin.

• 

• 

• 

• 

Najpopularniejsze motywy to: medaliony, kwiaty i wazony, ogrody poprzecinane kanałami, sceny z polowań. Inspiracje dla tych dekoracji stanowiło malarstwo miniaturowe a także ceramika z jej bogactwem motywów kaligraficznych i geometrycznych.

• 

• 

• 

• 

Kafelki

Płytki ceramiczne są charakterystyczne dla sztuki arabskiej w ogóle, jednak perskie błękitne meczety są kwintesencją pejzażu Iranu.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Wypracowany w Persji Safawidów haft-rangi, czyli siedmiokolorowy styl wypalania płytek. umożliwił nałożenie większej liczby kolorów na każdą płytkę, tworząc bogatsze wzory.

• 

• 

• 

Kolorami, które preferowali Persowie, były złoto, biel i turkus na ciemnoniebieskim tle. Tworzono z nich przede wszystkim napisy z kaligrafii i arabeski.

• 

• 

• 

• 

• 

W dawnych czasach Kashan ( kash + an, co dosłownie oznacza „kraj płytek”) i Tabriz były dwoma słynnymi ośrodkami irańskiego przemysłu mozaikowego i płytek ceramicznych.

• 

• 

*

Umiejętność wypalania kolorowych płytek oraz zdobienie nimi budowli były elementem, który wpłynął na sztukę wielu krajów. W Europie szczególnie widoczny jest w unikalnej portugalskiej sztuce azulejos. Kolorowe płytki wykorzystuje się tam jako elementy dekoracyjne, ale także zdobi się całe ściany budynków.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

„Potrzeba matką wynalazku”

Warunki klimatyczne miały wpływ na powstanie wielu ciekawych wynalazków oraz niezwykłych innowacji.

Badgiry to charakterystyczne konstrukcje służące jako łapacze wiatru do klimatyzowania pomieszczeń.

• 

• 

Nawet dziś, gdy klimatyzatory w Iranie są dość powszechne, w pustynnych miastach, takich jak Yazd, badgiry stanowią jeden z nieodzownych elementów krajobrazu.

Kanaty – to konstrukcje dostarczające wodę, niczym akwedukty w starożytnym Rzymie. Podziemne instalacje służą od wieków do nawadniania pól oraz zaopatrywania w wodę siedzib ludzkich.

Jachczały, czyli „lodowe jamy”, są niezwykłym wynalazkiem starożytnych Persów. Charakterystyczne gliniane stożki służyły do utrzymywania niskich temperatur w pustynnym klimacie. Te prowizoryczne lodówki są na tyle efektywne, że pozwalają nawet na utrzymanie lodu.

*

Czy wiecie, że w Iranie ludzie ( także młodzi ) przychodzą od miejskich parków, aby poczytać średniowieczną poezję suficką?

Obok zaś siedzą ci, którzy korzystają z facebooka, chociaż jest oficjalnie zakazany. Premier Iranu komunikował się ze społeczeństwem na równie zabronionym Twiterze…

Iran to inne stany świadomości… To nadal Persja.

*

Zapraszam na krótki filmik złożony z moich zdjęć, rzucający nieco światła na pojęcie islamu w sztuce Iranu.

***

Na koniec prośba:

Jeśli spodobał Ci się mój tekst będę wdzięczna za poświęcenie mi chwili uwagi:

• Odezwij się proszę w komentarzu, to momencik, a dla mnie to bardzo ważna wskazówka i motywacja.
• Jeśli uważasz, że wpis ten jest interesujący na tyle, że warto się nim podzielić się z ze znajomymi – udostępniaj śmiało ! Dla mnie to ważny znak, że ktoś docenia moją pracę. 

Bądźmy w kontakcie, jestem na Facebooku / fanpage’u i tu. Codziennie dzielę się tam nowymi zdjęciami, inspiracjami, ciekawymi opowieściami zasłyszanymi podczas podróży.