Sztuka islamu w Iranie
18 listopada obchodzono Międzynarodowy Dzień Sztuki Islamu. Zainspirowało mnie to do wspomnień dawnych i niedawnych podróży po krajach niekoniecznie islamskich. A także do kolejnego obowiązkowego przeglądu zdjęć. Wśród tysięcy zapisanych w nich zachwytów, postanowiłam wybrać te mniej oczywiste. Efektem jest ten wpis i filmik „Sztuka islamu w Iranie”.
Temat jest niezwykle szeroki, ze względu na zakres geograficzny, a także spis dziedzin, które obejmuje. Ze sztuką islamu spotykamy się na Bliskim Wschodzie, w Azji aż po Indie, gdzie najsłynniejszy zabytek kraju – Taj Mahal jest pamiątką po islamskich Wielkich Mongołach.
Dalej Malezja, południe Tajlandii, Indonezja.
Sztuka islamu towarzyszy nam w północnej Afryce od Egiptu po ziemie Maurów w Maroku.
Al-Andalus
Wreszcie w samej Europie znajdziemy spektakularne jej przykłady, jak chociażby Alhambra w Granadzie.
.
Równie zachwycającym przykładem jest Wielki Meczet w Kordobie.
.
Także w panoramie Sewilli znajdziemy ślady architektury islamu.
Mudejar
Sztuka muzułmańskich najeźdźców zainspirowała styl mozarabski, stworzony przez żyjących pod panowaniem muzułmanów chrześcijan. Po triumfie rekonkwisty z kolei, utalentowani rzemieślnicy muzułmańscy wznosili budowle chrześcijańskie twórczo stosując zasady architektury i dekoracji wzięte ze sztuki islamu. Powstał styl mudejar, tak charakterystyczny dla Hiszpanii.
.
A także styl neo-mudejar obecny w architekturze Hiszpanii po dziś.
Sycylia
Zwiedzając Palermo na Sycylii nie możemy pominąć dwóch najbardziej spektakularnych zabytków z czasów Normanów. Gdy już nasycimy oczy blaskiem mozaiek zdobiących katedrę w Monreale oraz pełną przepychu Capella Palatina w Palermo, zwróćmy uwagę na detale w monumentalnej architekturze tych budowli. Od razu poznamy rękę muzułmańskich rzemieślników.
Bałkany
Wyznawcy islamu pozostawili wiele niezatartych śladów na Bałkanach. Widzimy je w krajobrazie, architekturze, tradycyjnym rzemiośle, kuchni, muzyce.
.
Nasza karawana rusza do Persji
Ja postanowiłam odświeżyć wspomnienia z Iranu i pokazać sztukę islamu w wersji perskiej.
Iran w zbiorowej świadomości jest krajem ultraortodoksyjnie islamskim, a tymczasem w samym Iranie coraz śmielej podnoszą się głosy, że islam nie jest prawdziwą religią Persów…. Tą pierwotną był zoroastryzm.
Islam został narzucony temu dumnemu ludowi przez abbasydzkich najeźdźców i twórczo zaadaptowany w niemal każdym aspekcie życia. Wpływ islamu obejmuje bowiem wiele tradycyjnych dziedzin – architekturę, malarstwo, literaturę, muzykę, tkactwo, ceramikę, kaligrafię, obróbkę metali i kamienia.
Sztuka Iranu to islam nałożony na dziedzictwo Achemenidów i Sassanidów. W pewnym okresie nawet dość nieortodoksyjny, bowiem na freskach w pałacach szachów, arystokracji i zamożnych kupców znajdziemy nie tylko arabeski i rośliny, ale także zwierzęta i o zgrozo ! ludzi. Na dodatek upajających się winem…
Architektura
Najwyższą sztuką irańską we właściwym tego słowa znaczeniu była zawsze architektura, nieco odmienna niż w innych krajach muzułmańskich, zwłaszcza w konstrukcji sklepień i kopuł oraz geniuszu dekoracji.
Sztuki takie jak kaligrafia, sztukateria, lustra i mozaiki zostały ściśle powiązane z architekturą.
Najbardziej rozpowszechniony był typ budowli z dziedzińcem i 4 iwanami, najpierw stosowany w budownictwie świeckim, później także w meczetach.
Tradycyjna irańska architektura stanowi zawsze harmonię z naturą. Zarówno forma, jak i symbolika ma na celu przybliżenie człowiekowi raju i nawiązanie relacji z bóstwem. Niezbędnymi elementami były światło i cień, woda, zieleń ( lub jej imitacja w formie płytek) oraz ziemia ( lub architektura naśladująca naturę z jej jaskiniami, czy wzniesieniami ).
Co Persja dała światu
czyli najbardziej charakterystyczne elementy perskiej architektury:
Kopuły
wyróżniającą cechą kopuł perskich, odmiennych od tych powstałych w świecie chrześcijańskim czy imperium osmańskim i mogolskim, było zastosowanie kolorowych płytek, zarówno na zewnątrz kopuły jak i wewnątrz.
Kopuły, szczególnie imponujące w Isfahanie, były ozdobione tysiącami płytek, a ich wyraźny niebieski kształt zdominował panoramę miasta. Odbijając światło słońca, kopuły te wyglądały jak lśniące turkusowe klejnoty i mogły być widziane z odległości wielu kilometrów przez podróżujących Jedwabnym Szlakiem przez Persję.
Ogród perski
to ogród krajobrazowy, zaprojektowany jako przestrzeń, której estetyka i harmonia ma sprzyjać odpoczynkowi wszystkich zmysłów. Stare irańskie słowo określające takie ogrody „pari-daizi” wyraża pojęcie raju na ziemi, więc ogrody są metaforą boskiego porządku.
Znakiem rozpoznawczym tych ogrodów jest geometryczny układ stworzony za pomocą kanałów wodnych i basenów, które dzielą zamkniętą przestrzeń na ćwiartki.
Idealnej kompozycji służą wodociągi z kanałami, baseny, fontanny i kaskady, pawilony, centralne osie z zaplanowanym widokiem oraz starannie dobrana roślinność – drzewa, zioła i kwiaty.
Tradycja i styl ogrodów perskich miała wpływ na projektowanie ogrodów od Andaluzji do Indii. Ogrody Alhambry pokazują wpływ filozofii i stylu ogrodów perskiego raju w pałacu mauretańskim z epoki Al-Andalus w Hiszpanii.
Taj Mahal z epoki Imperium Mogołów w Indiach jest jednym z największych interpretacji perskiego ogrodu na świecie.
.
Dywany perskie
Sztuka tkania dywanów to tradycyjne perskie rzemiosło, sięgające swoimi korzeniami dawnych kultur i zwyczajów. Tkacze łączyli eleganckie dworskie lub tradycyjne pasterskie wzory z niezliczoną ilością kolorów. Irański dywan jest podobny do perskiego ogrodu, pełen ptaków, zwierząt i roślin.
Najpopularniejsze motywy to: medaliony, kwiaty i wazony, ogrody poprzecinane kanałami, sceny z polowań. Inspiracje dla tych dekoracji stanowiło malarstwo miniaturowe a także ceramika z jej bogactwem motywów kaligraficznych i geometrycznych.
Kafelki
Płytki ceramiczne są charakterystyczne dla sztuki arabskiej w ogóle, jednak perskie błękitne meczety są kwintesencją pejzażu Iranu.
Wypracowany w Persji Safawidów haft-rangi, czyli siedmiokolorowy styl wypalania płytek. umożliwił nałożenie większej liczby kolorów na każdą płytkę, tworząc bogatsze wzory.
Kolorami, które preferowali Persowie, były złoto, biel i turkus na ciemnoniebieskim tle. Tworzono z nich przede wszystkim napisy z kaligrafii i arabeski.
W dawnych czasach Kashan ( kash + an, co dosłownie oznacza „kraj płytek”) i Tabriz były dwoma słynnymi ośrodkami irańskiego przemysłu mozaikowego i płytek ceramicznych.
*
Umiejętność wypalania kolorowych płytek oraz zdobienie nimi budowli były elementem, który wpłynął na sztukę wielu krajów. W Europie szczególnie widoczny jest w unikalnej portugalskiej sztuce azulejos. Kolorowe płytki wykorzystuje się tam jako elementy dekoracyjne, ale także zdobi się całe ściany budynków.
„Potrzeba matką wynalazku”
Warunki klimatyczne miały wpływ na powstanie wielu ciekawych wynalazków oraz niezwykłych innowacji.
Badgiry to charakterystyczne konstrukcje służące jako łapacze wiatru do klimatyzowania pomieszczeń.
Nawet dziś, gdy klimatyzatory w Iranie są dość powszechne, w pustynnych miastach, takich jak Yazd, badgiry stanowią jeden z nieodzownych elementów krajobrazu.
Kanaty – to konstrukcje dostarczające wodę, niczym akwedukty w starożytnym Rzymie. Podziemne instalacje służą od wieków do nawadniania pól oraz zaopatrywania w wodę siedzib ludzkich.
Jachczały, czyli „lodowe jamy”, są niezwykłym wynalazkiem starożytnych Persów. Charakterystyczne gliniane stożki służyły do utrzymywania niskich temperatur w pustynnym klimacie. Te prowizoryczne lodówki są na tyle efektywne, że pozwalają nawet na utrzymanie lodu.
*
Czy wiecie, że w Iranie ludzie ( także młodzi ) przychodzą od miejskich parków, aby poczytać średniowieczną poezję suficką?
Obok zaś siedzą ci, którzy korzystają z facebooka, chociaż jest oficjalnie zakazany. Premier Iranu komunikował się ze społeczeństwem na równie zabronionym Twiterze…
Iran to inne stany świadomości… To nadal Persja.
*
Zapraszam na krótki filmik złożony z moich zdjęć, rzucający nieco światła na pojęcie islamu w sztuce Iranu.
***
Na koniec prośba:
Jeśli spodobał Ci się mój tekst będę wdzięczna za poświęcenie mi chwili uwagi:
- Odezwij się proszę w komentarzu, to momencik, a dla mnie to bardzo ważna wskazówka i motywacja.
- Jeśli uważasz, że wpis ten jest interesujący na tyle, że warto się nim podzielić się z ze znajomymi – udostępniaj śmiało ! Dla mnie to ważny znak, że ktoś docenia moją pracę.
Bądźmy w kontakcie, jestem na Facebooku / fanpage’u i tu. Codziennie dzielę się tam nowymi zdjęciami, inspiracjami, ciekawymi opowieściami zasłyszanymi podczas podróży.