Betlejem – miasto Bożego Narodzenia

Betlejem dla wielu  chrześcijan, to „nie bardzo podłe miasto” ze znanej i lubianej kolędy, z szopką i żłóbkiem, zasypane śniegiem… Stoi w nim „mizerna, cicha, stajenka licha”, w której urodził się Jezus. Czy na pewno? Jak naprawdę wyglądało biblijne miasto, o którym zaśpiewamy przy wigilijnym stole? A jak wygląda dzisiaj miejsce, gdzie Maryja powiła Syna Bożego?

Nazwa Betlejem nawiązuje do hebrajskiego Beth-lahem i oznacza „dom chleba”.  Betlejem nazywano także „Efrata” (urodzajny) oraz „Miastem Dawidowym”, jako że urodził się tu Dawid i został namaszczony na króla Izraela. W Piśmie Świętym Betlejem pojawia się wielokrotnie, nie tylko w kontekście przyjścia na świat Jezusa. Pierwsza wzmianka związana jest z umiłowaną żoną patriarchy Jakuba, Rachelą, która zmarła w drodze, u bram miasta i została tam pochowana. W Betlejem miał się urodzić najmłodszy syn Jessego. A wreszcie prorok Samuel namaścił tu Dawida na króla.

Ze względu na pochodzenie z rodu Dawida, św. Józef z Maryją, oczekującą rozwiązania, udali się na spis ludności właśnie do Betlejem, oddalonego od Nazaretu ok.150 km.  Ewangelista Łukasz napisał, że „nie było dla nich miejsca w gospodzie” i od tego czasu do mieszkańców Betlejem przylgnęła zła sława tych, którzy nie przyjęli Mesjasza i Jego Matki.

Biblijne Betlejem leżało na szlaku kupieckim wiodącym do Egiptu. Prawdopodobnie już w czasach króla Dawida miasto zostało otoczone murami. Mimo to, gdy przybyli tu Józef z Maryją nie było z pewnością wielkim miastem. Bibliści szacują, że zajmowało powierzchnię nie większą niż 1,5 ha. Mieszkało w nim kilkaset osób, głównie pasterzy, hodujących stada zwierząt na ofiarę w jerozolimskiej świątyni.

Domy w Betlejem były skromne, podobnie jak w innych częściach Palestyny, a wieśniacy wykorzystywali naturalne jaskinie na szopy i stajnie, niekiedy sami drążąc groty w zboczu pasma górskiego. W jednej z nich narodził się Jezus.

Dzisiaj w Betlejem

Także dzisiaj, ten ważny ośrodek władzy administracyjnej i centrum palestyńskiej kultury,  trudno nazwać metropolią. Liczy około 30 tysięcy mieszkańców, z czego ok. 17% to chrześcijanie palestyńscy. Aktualnie Betlejem znajduje się w granicach Autonomii Palestyńskiej. Choć leży zaledwie 8 km na południe od Jerozolimy, nie jest łatwo się do niej dostać. Z powodu politycznych zawirowań, miasto od północy i zachodu otacza izraelski mur bezpieczeństwa. Wysoki miejscami na osiem metrów i liczący osiem kilometrów długości ( cały mur budowany przez Izrael ma długość ponad 800 km). To właśnie na wysokości Betlejem znajduje się checkpoint 300 – niesławny izraelski punkt kontrolny. Mieszkańcy miasta, którzy dojeżdżają do pracy do Jerozolimy muszą stanąć w kolejce do przejścia już o 2 w nocy.

*

Miasto jest położone w zachodniej części Judei na wysokości około 775 m n.p.m.  Widziane z daleka przypomina gigantyczny kamieniołom. Domy w jasnego kamienia ułożone są ciasno przy wijących się tarasowato na wzgórzach uliczkach. Najważniejsza z nich prowadzi do Placu Żłóbka i Bazyliki Narodzenia.

.

Manger Square, czyli Plac Żłóbka

Ta ogromna przestrzeń między Meczetem Omara a Bazyliką Narodzenia stanowi turystyczne centrum Betlejem. Właśnie tu, przy gigantycznej choince świętuje się trzy razy w roku narodziny Jezusa: w dniu 25 grudnia dla katolików, 7 stycznia dla prawosławnych, a wreszcie 19 stycznia dla Ormian.

.

Rozległy plac otaczają wysokie kamienne mury. Z prawej strony dominuje meczet Omara z wysokim minaretem. Z lewej zaś plac jest węższy, przypomina surową  średniowieczną twierdzę, której dziedziniec zamykają mury trzech klasztorów – franciszkańskiego, greckiego i ormiańskiego. 

.

Jedyne przejście w murach jest bardzo niskie. Nawet niewysoka osoba musi schylić głowę, aby wejść do środka. Jednocześnie oddaje pokłon miejscu, w którym przyszło na świat Słowo Wcielone.

N.B. Wejście celowo zostało obniżone, aby nikt nie wprowadzał do środka zwierząt, a zwłaszcza, by nie wjeżdżano do niej na koniach, co czynili muzułmanie.

*

Oto pochylamy głowę, aby przekroczyć niski portal prowadzący do wnętrza, świadomi tego, że za chwilę staniemy w miejscu, gdzie przyszedł  na świat Zbawiciel. Kiedy podniesiemy wzrok po drugiej stronie, naszym oczom ukaże się … widok, który w najlepszym wypadku możemy nazwać bałaganem… Olbrzymie 5- nawowe wnętrze  jest nieco mroczne, gdyż umieszczone wysoko okna nie dopuszczają wystarczającej ilości światła. Między oknami połyskuje gdzieniegdzie przykurzone złoto mozaik.

Podłoga nawy głównej jest zdjęta, a całą jej długość zajmuje odkrywka archeologiczna, prezentująca mozaiki podłogowe najstarszej świątyni. Wszędzie ogrodzenia, parawany, liny i … kłębiący się, popychający niezbyt życzliwie tłum.

.

Kontemplację miejsca utrudnia także dotyczący wszystkich ważnych dla chrześcijan miejsc, zadawniony i nieco gorszący, podział na fragmenty przynależne różnym odłamom chrześcijaństwa. Dotyczy on naturalnie także Bazyliki Narodzenia. Świątynia należy obecnie do ortodoksyjnych Greków, tak samo jak i ołtarz nad miejscem narodzenia Jezusa w Grocie Narodzenia. Katolicy, zwani „Łacinnikami” posiadają tu niewielką część, ze skalnym żłobm i ołtarzem poświęconym tajemnicy pokłonu Mędrców, na którym można odprawiać katolickie Msze święte. W samej bazylice lewe skrzydło obok prezbiterium zajmują ortodoksyjni Ormianie.

.

Obok starożytnej bazyliki znajduje się katolicki kościół św. Katarzyny, zbudowany przez franciszkanów w osiemdziesiątych latach dziewiętnastego wieku i w roku 1999 gruntownie przebudowany, przy którym prowadzą oni miejscową parafię. W tym kościele odprawiają się transmitowane na cały świat Pasterki w noc Bożego Narodzenia.

*

Warto nie ulegać temu pierwszemu wrażeniu i wspomnieć w duchu, że oto stoimy w jednym z trzech najstarszych kościołów w  Ziemi Świętej. Już pierwsi chrześcijanie, pochodzący przede wszystkim z nawróconych Żydów, otoczyli to miejsce szczególną czcią. Po upadku drugiego powstania żydowskiego w roku 135 cesarz Hadrian II sprofanował wszystkie miejsca święte i nad grotą betlejemską zasadził gaj ku czci Adonisa.

Sytuacja zmieniła się po edykcie tolerancyjnym Konstantyna Wielkiego w 313 roku i uznaniu praw chrześcijan do wyznawania swojej wiary. Po soborze nicejskim ( 325 r.) matka Konstantyna, św. Helena przybyła do Ziemi Świętej wraz z biskupem Jerozolimy Makarym, aby odnaleźć miejsca święte. Za jej sprawą powstały wtedy trzy bazyliki: Grobu Pańskiego w Jerozolimie, Eleona na Gorze Oliwnej i nad Grotą Narodzenia w Betlejem.

Ta ostania została zniszczona w czasie powstania Samarytan w roku 529, a odbudowana za panowania cesarza Justyniana ok. 540 roku. Przetrzymała natomiast najazd perski z 614 roku, który inne tutejsze budowle chrześcijańskie zrównał z ziemią. Według legendy bazylika ocalała, bo na jej frontonie widnieje mozaika przedstawiająca pokłon Mędrców, w orientalnych strojach. Najeźdźcy rozpoznali w nich swoich rodaków i oszczędzili świątynię. Bazylika przetrwała bez większych zniszczeń najazd kalifów egipskich na Ziemię Świętą w 1009 roku, a także wiele bitew toczonych po przybyciu krzyżowców w 1099 roku.

Ostatecznie opiekę nad grotą i bazyliką powierzono w 1347 roku franciszkanom. Opiekują się oni nią do dnia dzisiejszego, chociaż prawa do tego świętego miejsca mają również jak wiemy, prawosławni Grecy, Syriacy i Ormianie.

Bazylika Narodzenia

Sanktuarium odbudowane przez krzyżowców do dziś zachowuje strukturę budowli konstantyńskiej z IV i VI wieku.

.

Świątynia zbudowana jest na planie krzyża, jej długość wynosi blisko 54 m, a szerokość 26 m. Cztery rzędy porfirowych kolumn, zwieńczonych korynckimi kapitelami, dzielą świątynię na pięć naw. Pod posadzką w nawie głównej znajdują się resztki mozaiki z IV wieku, odkryte podczas prac archeologicznych w 1936 roku.

.

W prezbiterium możemy oglądać ikonostas wykonany z drewna cedru libańskiego.

.

Z dwóch stron chóru bazyliki kamienne stopnie prowadzą do Groty Narodzenia.

.

Boże Narodzenie

Zostawmy spory, kłótnie, tłum, chaos, piękno, czy złą kondycję bazyliki. Przenieśmy się w inną rzeczywistość, zagłębmy w tajemnicę, która stworzyła także to miejsce.

Łk 2, 1-7

Narodzenie Jezusa

2¹ W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta*, żeby przeprowadzić spis ludności w całym państwie. ² Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz*. ³ Wybierali się więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego miasta. ⁴ Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, ⁵ żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna. ⁶ Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. ⁷ Porodziła swego pierworodnego* Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie.

Grota Narodzenia Jezusa

Wzmianka Ewangelisty o żłobie może odnosić się do zbudowanej przez ludzi stajni lub do naturalnej groty, przystosowanej do przechowywania bydła, jako miejsca urodzenia Jezusa.

Okolice Betlejem, w których hodowano i wypasano liczne stada, obfitowały w liczne groty, które doskonale nadawały się do przechowywania bydła w porze nocnej, a także służyły pasterzom za schronienie. Wśród tych licznych grot tradycja chrześcijańska wskazuje na jedną, w której Maryja porodziła swego Syna.

Dziś Grota Narodzenia Jezusa znajduje się pod centralnym ołtarzem najstarszej zachowanej bazyliki konstantyńskiej w  Ziemi Świętej. Ma ona formę bardzo małej kaplicy, z niewielką absydą od strony wschodniej. Ściany i sufit są czarne od dymu świec zapalanych przez pokolenia pobożnych chrześcijan. Poniżej ołtarza srebrna gwiazda wskazuje miejsce, w którym z Dziewicy Maryi narodził się Chrystus. Jest tam napis o treści: „Hic de Virgine Maria Iesus Christus natus est”.

.

Czternaście ramion wskazuje na Dawidowe pochodzenie Jezusa. W mieście Dawida narodził się jego oczekiwany Potomek, którego mesjańskim określeniem będzie „Syn Dawida”. Do tej samej symboliki liczbowej nawiązuje układ rodowodu, jaki znajduje się na początku Ewangelii św. Mateusza, w którym podane są trzy gałęzie przodków Jezusa, z których każda zawiera czternaście imion.

Żłób, w którym Maryja położyła Dzieciątko po owinięciu Go w pieluszki, znajduje się w małej kaplicy obok Groty. Właściwie jest to dziura w skale, dzisiaj obłożona marmurem, a w przeszłości była wykończona srebrem. Naprzeciw niej znajduje się Ołtarz Trzech Króli ze sceną przedstawiającą Objawienie Pańskie.

Ten  moment

Kiedy schodzisz ostrożnie po marmurowych stopniach do Groty Narodzenia, zapominasz o popychającym Cię niecierpliwie tłumie za plecami. Oto czas zwalnia, kiedy przyklękasz pod ołtarzem, aby dotknąć skały wewnątrz srebrnej gwiazdy. Czas, tłum, świat traci znaczenie… On tu był, tu przyszedł na świat, a skała ta była tego świadkiem.

Kościół św. Katarzyny i groty 

Kościół św. Katarzyny przylega do bazyliki Bożego Narodzenia od strony północnej, z którą łączą go dwa przejścia. Przed głównym wejściem do kościoła znajduje się wirydarz z czasów krzyżowców, odrestaurowany w 1948 roku. Na środku dziedzińca znajduje się pomnik świętego Hieronima.

.

Św. Hieronim przebywał w Betlejem i w 384 roku zamieszkał przy Grocie Bożego Narodzenia,. Zajął się  tłumaczeniem Pisma Świętego z hebrajskiego na łacinę i pisał komentarze do poszczególnych Ksiąg Biblii.

*

Tradycja obecności franciszkanów w pobliżu Bazyliki Narodzenia sięga czasów krzyżowców.  Przy augustiańskim klasztorze, objętym przez franciszkanów w roku 1347, znajdował się kościół pod wezwaniem św. Katarzyny. W XVIII i XIX wieku był on dostosowywany do zwiększającej się liczby wiernych, a w roku 1882 zbudowano w tym miejscu nowy kościół, który jest świątynią parafialną katolików mieszkających w Betlejem. Przed Jubileuszem Roku 2000 podjęto w nim nowe prace, nad  poszerzeniem prezbiterium.

To właśnie Msza święta – Pasterka, odprawiana przez Patriarchę Jerozolimskiego w kościele św. Katarzyny w noc Bożego Narodzenia transmitowana jest na cały chrześcijański świat.

Kościół posiada trzy nawy, a z prawej prowadzi zejście do grot, stanowiących przedłużenie Groty Narodzenia.

.

Franciszkańska Wigilia w Betlejem

Obchody Wigilii tradycyjnie rozpoczynają się w Betlejem już przed południem uroczystym wjazdem patriarchy Jerozolimy. Od grobu Racheli podąża on – w asyście konnej policji – na plac przed bazyliką. Tam witają go notable z burmistrzem Betlejem na czele.

Przed pasterką, zgodnie z tradycją, w klasztorze  franciszkańskim odbywa się uroczysta kolacja, w której uczestniczą także przedstawiciele Autonomii Palestyńskiej. Dwa razy był na takiej kolacji także Jaser Arafat. Tradycyjnie, a od 1997 r. także w myśl prawa, wprowadzonego przez ówczesnego przywódcę Palestyńczyków – Jasera Arafata, burmistrzem i wiceburmistrzem Betlejem musi być chrześcijanin. Gdy jeden jest prawosławny, drugi powinien być katolikiem. Dzieje się tak pomimo, że od dawna wyznawcy Chrystusa są w tym mieście mniejszością wśród muzułmańskiej większości.

Pasterka

Patriarcha tradycyjnie przewodniczy pasterce, nie w Grocie Narodzenia, bowiem przy tym ołtarzu celebruje się wyłącznie nabożeństwa prawosławne, tylko w sąsiadującym z nią katolickim kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Tam o  23.00 rozpoczyna się uroczysta Godzina Czytań, a koło północy odprawiana jest Msza święta – Pasterka, której przewodniczy Patriarcha Jerozolimski. Po Mszy świętej wyrusza uroczysta procesja, która po okrążeniu wirydarza przechodzi do Bazyliki i kieruje się do Groty Narodzenia. Patriarcha trzyma w ramionach figurę Dzieciątka, którą po przyjściu do Groty kładzie na miejscu narodzenia, oznaczonym czternastoramienną gwiazdą.

Pasterka, poprzedzona modlitwą brewiarzową, gromadziła w kościele i otaczającym ją wirydarzu – przynajmniej przed pandemią – tysiąc, maksimum tysiąc pięćset osób z całego świata. Po pasterce patriarcha z figurką Dzieciątka w rękach schodzi na chwilę modlitwy do Groty Narodzenia. Aż do wczesnych godzin porannych odprawiane są katolickie msze św. przy ołtarzach, w grotach sąsiadujących z Grotą Narodzenia – św. Hieronima, św. Młodzianków, św. Józefa.

Groty

W prawej nawie kościoła św. Katarzyny jest zejście do rozległego systemu grot,  której częścią jest Grota Narodzenia. Należy ona, za wyjątkiem niewielkiej części, zawierającej kamienny żłób, do ortodoksyjnych Greków. Połączona jest z pozostałymi grotami, ale przejście to na co dzień jest otwierane jedynie w czasie południowej procesji franciszkańskiej  przechodzącej wąskim korytarzem z Groty św. Józefa do Groty Narodzenia.

Pielgrzymi  jednak schodzą do grot wąskimi schodami z kościoła św. Katarzyny. Pierwsze podziemne pomieszczenie zwane jest „Grotą Św. Józefa” (Mt 2,13-15). Upamiętnia sen, w którym anioł, ostrzegł go o niebezpieczeństwie ze strony Heroda i nakazał ucieczkę do Egiptu. Po lewej stronie Groty św. Józefa znajdują się wejścia do dwu kolejnych grot-kaplic. Jedna z nich dawniej służyła jako miejsce oddawania czci betlejemskim młodziankom męczennikom, zamordowanym na polecenie Heroda ( rzeź niewiniątek Mt 2,16). Druga pełni tę rolę obecnie.

Po prawej stronie Groty św. Józefa jest przejście do dalszych pomieszczeń, związanych ze świętym Hieronimem i gromadzącymi się wokół niego osobami, prowadzącymi tu życie monastyczne. Wybierali to miejsce, aby w pobliżu miejsca narodzenia Jezusa naśladować Jego ubóstwo.

W tej części mam trzy kolejne groty. Pierwsze jest kaplicą świętych Pauli, Eustochii i Euzebiusza, dobroczyńców Św. Hieronima.  Drugie kaplicą św. Hieronima, w której zmarł, a miejsce grobu upamiętnia płyta. Ostatnie miało być celą, w której św. Hieronim żył i tłumaczył Pismo Święte.

Od strony północnej do kościoła przylega konwent franciszkanów, z jego tarasu rozciąga się piękny widok na Betlejem i okolice. Franciszkanie obok klasztoru prowadzą hospicjum „Casa Nova”.

Grota Mleczna

W niewielkiej odległości od bazyliki Narodzenia Pańskiego, znajduje się kaplica zwana Mleczną Grotą.

.

Ewangelista Mateusz wspomina o śnie Józefa, w którym Anioł powiedział do Niego, aby zabrał swoją małżonkę Maryję i Dziecię Jezus, i uciekał przed Herodem do Egiptu (Mt 2, 13-14). Legenda z VI wieku podaje, iż zanim wyruszyli, gdy Józef szykował osiołka do drogi, Maryja karmiła małego Jezusa w pobliskiej grocie. W pewnym momencie jedna kropla mleka spadła na ziemię i oto ściany owej groty zmieniły kolor na biały. Po wiekach miejsce to stało się Sanktuarium o nazwie Grota Mleczna.

.

.

Od samego początku Grota Mleczna uważana była za miejsce cudowne. Pątnicy na pamiątkę odbytej pielgrzymki do tego sanktuarium zabierali ze sobą niewielkich rozmiarów fragmenty pochodzące z czczonej białej skały. Najstarsze relikwie z Groty można znaleźć w katedrze w Oviedo w Hiszpanii datowane na VII wiek, a w wieku IX miał otrzymać swój relikwiarz z fragmentem skały sam cesarz Karol Wielki. Obecnie w sklepiku obok sanktuarium można poprosić franciszkanów o proszek ze skały z Groty Mlecznej wraz z dołączoną modlitwą o dar potomstwa. Liczba świadectw ludzi, którzy zapewniają o otrzymaniu upragnionego potomstwa, mówi o tym, że to miejsce i modlitwa z wiarą mają moc czynienia cudów. Do świadectw bardzo często załączone są zdjęcia dzieci i szczęśliwych rodziców.

*

Przypuszcza się, że miejsce należało do Franciszkanów od samego początku ich przybycia do Ziemi Świętej (XIII-XIV wiek). Pierwsza kaplica w tym miejscu pojawia się jednak dopiero w 1871 roku, a obok niego klasztor franciszkański. Obecny kościół w bezpośredniej bliskości został konsekrowany i oddany do użytku w 2006 roku.

Kościół z Grotą Mleczną połączony jest tunelem. Ołtarz, ambona, siedzenia w prezbiterium wykonane są z litej skały, która pochodzi z miejscowego kamieniołomu. Wewnątrz groty znajduje się obraz Matki Bożej Karmiącej. Przy Jej wizerunku modlą się matki, małżonkowie pragnący wyprosić cud narodzin.

*

Warto też wspomnieć, że przy sanktuarium trwa wieczysta adoracja Najświętszego Sakramentu. W 2007 roku dziesięć sióstr ze Zgromadzenia Sióstr Wieczystej Adoracji z klasztoru w Neapolu przybyło do Betlejem. Ich charyzmatem jest kult Sakramentu Ciała i Krwi Pana Jezusa, a głównym zadaniem jest nieprzerwana całodobowa adoracja Jezusa Eucharystycznego, która odbywa się także w nowo wybudowanym klasztorze przy Grocie Mlecznej.

.

Pole Pasterzy

Wizyta w Betlejem nie jest pełna bez odwiedzenia oddalonego o ok. 5 km Pola Pasterzy, gdzie według  tradycji chrześcijańskiej Anioł obwieścił pasterzom dobrą nowinę, iż narodził się Mesjasz Pan.

Palestyńska miejscowość Beit-Sahour, czyli „Dom trzymających straż”, liczy ok. 15.000 mieszkańców, z których 80% to palestyńscy chrześcijanie. Na tym terenie znajduje się wiele naturalnych grot, które od wieków były wykorzystywane przez człowieka.  Już w IV wieku uważano je za miejsce objawienia anioła, który przekazał pasterzom wiadomość o narodzeniu Jezusa. Tradycja bizantyjska umieściła tu scenę zwiastowania dobrej nowiny pasterzom.

(Łk 2, 8-20)

Pasterze u żłóbka

⁸ W tej samej okolicy przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą. ⁹ Naraz stanął przy nich anioł Pański i chwała Pańska zewsząd ich oświeciła, tak że bardzo się przestraszyli. ¹⁰ Lecz anioł rzekł do nich: «Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: ¹¹ dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan. ¹² A to będzie znakiem dla was: Znajdziecie Niemowlę, owinięte w pieluszki i leżące w żłobie». ¹³ I nagle przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wielbiły Boga słowami: ¹⁴ «Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania»*. ¹⁵ Gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili nawzajem do siebie: «Pójdźmy do Betlejem i zobaczmy, co się tam zdarzyło i o czym nam Pan oznajmił». ¹⁶ Udali się też z pośpiechem i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę, leżące w żłobie. ¹⁷ Gdy Je ujrzeli, opowiedzieli o tym, co im zostało objawione o tym Dziecięciu. ¹⁸ A wszyscy, którzy to słyszeli, dziwili się temu, co im pasterze opowiadali. ¹⁹ Lecz Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu. ²⁰ A pasterze wrócili, wielbiąc i wysławiając Boga za wszystko, co słyszeli i widzieli, jak im to było powiedziane.

*

W IV wieku powstał tu klasztor o greckiej nazwie „Poumerion”, co oznacza po prostu pastwisko.Nie dotrwał do naszych czasów, po raz pierwszy zburzony przez powstańców samarytańskich w VI stuleciu, a w kolejnym stuleciu przez wojska perskie. Ruiny pozostawały opuszczone i powoli zasypane piaskiem przez wieki.

Dopiero w połowie XIX wieku miejscem zainteresowali się franciszkanie. W 1859 r. zakupili tu niewielką działkę i przeprowadzili  pierwsze badania archeologiczne, które odsłoniły mury wcześniejszych budowli. Prace kontynuowano po 1909 roku, kiedy franciszkanom udało się nabyć dalsze tereny na wzgórzu.  Archeolodzy odkopali wtedy kolejne partie ruin bizantyńskiego monasteru z fragmentami mozaik o charakterze religijnym.

Na początku XX wieku dwie duże groty przystosowano do sprawowania liturgii dla grup pielgrzymów. Ze względu jednak na nasilenie się ruchu pielgrzymkowego, w 1953 roku franciszkańska Kustodia Ziemi Świętej podjęła się budowy nowego kościoła – sanktuarium „Gloria in excelsis”, według projektu Antoniego Barluzziego.

.

Konstrukcja kościoła nawiązuje do pasterskiego namiotu. Światło, które tu dociera przez świetliki umieszczone w kopule, przypomina o blasku, jaki obudził śpiących przy swych owcach pasterzy.

.

Kaplica na planie dziesięciokąta wzniesiona została z grubo ciosanych kamieni. Pięć absyd przylegających do ścian bocznych oraz kopuła nadają budowli kształt pasterskiego namiotu. Nad wejściem umieszczona jest postać anioła w locie, ogłaszająca pojednanie nieba z ziemią jako, że oto w mieście Dawida narodził się Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan (Łk 2,11)

Wewnątrz można zobaczyć trzy wspaniale freski Noni’ego. Pierwszy przedstawia objawienie się aniołów pasterzom. Drugi, na centralnej ścianie za ołtarzem, adorację Dzieciątka przez pasterzy, a trzeci radosny powrót pasterzy. 

A pasterze wrócili, wielbiąc i wysławiając Boga za wszystko, co słyszeli i widzieli (Łk 2,20).

***

Sytuacja chrześcijan w Ziemi Świętej jest dramatyczna z wielu powodów. Na początku XX w. w Palestynie (na terenach obecnej Autonomii i Izraela) odsetek chrześcijan wynosił 12%. Pół wieku temu chrześcijanie stanowili 7 % mieszkańców Ziemi Świętej, a obecnie jest ich poniżej 1%.

Dziś na Zachodnim Brzegu Jordanu oraz w Strefie Gazy (a więc w Autonomii Palestyńskiej) oraz w Jerozolimie mieszka łącznie 50 tysięcy chrześcijan palestyńskich. Na terytoriach Izraela, wspólnota arabskich chrześcijan różnych obrządków liczy sobie 120 tysięcy. Odsetek tej wspólnoty jednak regularnie spada ze względu na sytuację polityczną i ekonomiczną. „Pomoc Kościołowi w Potrzebie”  przestrzega, że pozostawione sobie chrześcijańskie wspólnoty wiernych mogą wkrótce zniknąć z Ziemi Świętej.

Miasta tradycyjnie chrześcijańskie – jak choćby Betlejem czy Nazaret – tracą swój chrześcijański charakter i status. Większość ich mieszkańców stanowią dziś muzułmanie, których stale ich przybywa, chrześcijanie zaś emigrują. Liczba chrześcijan w Betlejem spada dramatycznie. Dawniej ok. 90 % społeczności stanowili wyznawcy Jezusa. Obecnie liczba ta waha się w ok. 17 %.  Polityczna i ekonomiczna sytuacja miasta, otoczonego przez Izraelskich osadników sprawia, że liczba bezrobotnych i tonących w długach stale wzrasta. Konsekwencją jest emigracja zarobkowa. Prawie 1/4 mieszkańców miasta jest bezrobotna. Pozostali zajmują się między innymi wyrobem i sprzedażą pamiątek. Skromne stragany znajdują się dosłownie za każdym rogiem.

W Betlejem (Autonomia Palestyńska) rządzi radykalny Hamas. Wśród chrześcijan wzrasta poczucie osaczenia. Islamskim radykałom wcale nie jest potrzebne chrześcijańskie Betlejem. Z kolei izraelski betonowy mur i linie zasieków czynią z miasta getto, oddzielając je od Jerozolimy, pól i pastwisk, poniekąd od świata. Przejmujący paradoks historii  zapisany jest w na betonowych ścianach granicznego muru: „From Warsaw ghetto to Betlehem ghetto…”

Banksy w Betlejem i spór o mur, czyli make hummus not walls…

Banksy to obecnie najbardziej znany twórca zaangażowanego streetartu. Pomimo rosnącej sławy, wciąż anonimowy. Wiemy jedynie, że pochodzi z  Wielkiej Brytanii. Jego oryginalne i odważne graffiti, pojawiające się na ulicach wielu krajów świata, często  w ryzykownych miejscach, stają się atrakcjami  turystycznymi.  Powodem jest  nie tyle ich artystyczna wartość, co zaangażowanie w ważne sprawy społeczne i polityczne.

Z tego powodu nie mogło zabraknąć Banksego w Betlejem – mieście wykluczonym.

Jak wspomniałam na wstępie, Betlejem leżące na terenie Autonomii Palestyńskiej, oddalone jest od Jerozolimy zaledwie o osiem kilometrów. To blisko… a jednak tak daleko. Oba miasta dzieli bowiem wybudowany w 2002 roku przez Izrael mur. Ściana betlejemskiego getta stała się dla artysty ( a także innych aktywistów ) przestrzenią artystycznego manifestu poglądów, na temat konfliktu palestyńsko-izraelskiego.

*

Podobno Banksy przyjeżdżając po raz pierwszy do Betlejem, nie miał pojęcia o tym, co się naprawdę dzieje w tym rejonie świata. Zastana rzeczywistość skłoniła go do wykupienia  starej fabryki ceramiki, w której stworzył przedziwny hotel, a jego zarządzanie powierzył zaufanym mieszkańcom miasta.

Nazwa hotelu – Walled-Off – to z jednej strony nawiązanie do położenia tuż przy murze, z drugiej do nazwy jednego ze  słynniejszych hoteli świata – Waldorf Hotel w Nowym Jorku. Slogan reklamowy Walled-Off  brzmi: „Hotel z najgorszym widokiem na świecie”.

***

***

Na koniec prośba:

Jeśli spodobał Ci się mój tekst będę wdzięczna za poświęcenie mi chwili uwagi:

• Odezwij się proszę w komentarzu, to momencik, ale dla mnie to bardzo ważna wskazówka i motywacja.
• Jeśli uważasz, że wpis ten jest interesujący na tyle, iż warto się nim podzielić się z ze znajomymi – udostępniaj śmiało ! Dla mnie to ważny znak, iż ktoś docenia moją pracę. 
• Bądźmy w kontakcie, jestem na Facebooku / fanpage’u i tu, bowiem niemal codziennie dzielę się tam nowymi zdjęciami, inspiracjami, ciekawymi opowieściami zasłyszanymi podczas podróży.