Trzej Królowie, czyli skąd się wzięło święto Objawienia Pańskiego i jego zwyczaje

Trzej Królowie – Magowie – Mędrcy ze Wschodu… Nie wiadomo ilu ich było, jakie nosili imiona, kiedy tak naprawdę  przybyli, skąd i czy przybyli. Wielu zastanawia się  czy w ogóle istnieli … Skąd się więc wzięło święto Objawienia Pańskiego, zwane popularnie świętem Trzech Króli?

Kim byli Kacper, Melchior i Baltazar?

Trzej Królowie to bardzo tajemniczy bohaterowie Biblii. Napisał o nich jedynie Św. Mateusz w swojej Ewangelii. Jedynie dwanaście wersetów, do których tradycja dopisała setki następnych zdań, sprawiając, że weszli do świata chrześcijańskiej popkultury. Nie wiadomo jednak na pewno czy istnieli, kim byli, ilu ich było ani jak się nazywali.

Coraz powszechniej przyjmuje się, iż opowieść Ewangelisty Mateusza o pokłonie magów wydaje się być rodzajem  katechetycznego  pouczenia, ułożonego na wzór żydowskich midraszy, o znaczeniu misji Jezusa narodzonego z Maryi Dziewicy. Mędrcy ze Wschodu symbolizują świat pogan zwracających się do Izraela po „światło zbawienia”. Uosabiają wyznawców innych religii, którzy szukają Mesjasza i przyjmują Dobrą Nowinę o tym, który będzie królem narodów. (Por. Lb 24, 17-19)”. 

Święto Trzech Króli lub Epifania, czyli Objawienie Pańskie

Czy Mędrcy ze Wschodu istnieli, ilu ich było, jakie nosili imiona jest tak naprawdę nieistotne. Teologicznie ważna jest jedynie koncepcja objawienia się Boga człowiekowi, a także poszukiwanie Boga przez człowieka. Niezależnie od obrządku, Objawienie Pańskie niesie bardzo uniwersalną symbolikę zbawienia, ponad wszelkimi podziałami. Jest pokłonem zarówno części świata pogan, jak i ludzi z różnych warstw społecznych oraz ras czy narodowości. Stąd późniejsze już przedstawienia Mędrców (Magów) przed Bogiem Wcielonym, jako trzech osób, z których jedna jest ciemnoskóra, druga młoda, a trzecia stara. Wśród takiej rodziny ludzkiej narodził się Chrystus ze swą zbawczą misją. A ludzkość w swych przedstawicielach przybyła z różnych stron, aby złożyć mu hołd.

*

Święto Trzech Króli lub Epifania, czyli Objawienie Pańskie należy do pierwszych świąt, które ustanowił Kościół. Wprowadzono je na początku IV wieku na Wschodzie w celu wyparcia popularnego święta narodzin boga Aiona. We wczesnym chrześcijaństwie dzień ten obchodzony był jako święto Bożego Narodzenia ( w Apostolskim Kościele Ormiańskim jest tak do dzisiaj ), a także wspomnienie pokłonu Mędrców, Chrztu Pańskiego i przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej. Było to święto Epifanii, objawienia się Boga całemu światu.

W Kościele łacińskim święto to zaczęto obchodzić od końca IV wieku jako święto niezależne od Bożego Narodzenia. Później wydzielono też święto Chrztu Pańskiego na niedzielę po 6 stycznia, a wspomnienie cudu w Kanie na drugą niedzielę zwykłą w roku C. W związku z tym główną treścią święta w liturgii łacińskiej stał się pokłon Mędrców ze Wschodu, chociaż pozostałe aspekty, a więc Chrzest Chrystusa i wesele w Kanie są także wielokrotnie wspominane w tekstach liturgicznych.

*

Według prawosławia Epifania łączy objawienie się Boga człowiekowi, Teofanię i pierwsze objawienie się Trójcy Świętej podczas Chrztu Pańskiego. Jest to jedno z 12 głównych świąt w roku liturgicznym, nazywane świętem Jordanu.

• 

• 

• 

Dary Trzech Króli

Królowie – Magowie mieli złożyć małemu Jezusowi dary o symbolice chrześcijańskiej. Złoto było symbolem władzy i potęgi królewskiej, która miała przynależeć Chrystusowi z królewskiego rodu Dawida, panującemu na Ziemi. Dar ten miał wręczyć Melchior – siwobrody starzec, który w późniejszych wiekach kojarzony był z kontynentem europejskim. Z kolei Baltazar, mag lub uczony przybyły podobno z Azji – miał ofiarować kadziło, a więc symbol boskości i czystości. Natomiast najmłodszy – Kacper, przedstawiany jako młodzieniec z Afryki, podarował mirrę, czyli wonną żywicę. Stanowiło to nawiązanie do człowieczeństwa i męczeńskiej śmierci Syna Bożego.

Zwyczaj święcenia tego dnia złota i kadzidła wykształcił się na przełomie XV i XVI wieku. Poświęcanym kadzidłem, którym była żywica z jałowca, okadzano domy i obejście, co miało znaczenie symbolicznego zabezpieczenia go przed chorobami i nieszczęściami. W tym samym celu poświęconym złotem dotykano całej szyi.

Od XVIII wieku upowszechnił się także zwyczaj święcenia kredy, którą zwyczajowo w święto Trzech Króli na drzwiach wejściowych w wielu domach katolickich pisano litery: C†M†B lub K+M+B oraz datę bieżącego roku. Często uważa się mylnie, że litery te są skrótem imion trzech mędrców przekazanych przez legendę średniowieczną: Kacpra, Melchiora i Baltazara.

Litery te tłumaczy sie jednak inaczej – jako skrót od łacińskiego życzenia Christus Mansionem Benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi).

Święty Augustyn tłumaczy je jako Christus Multorum Benefactor (Chrystus dobroczyńcą wielu).

Znana jest także interpretacja skrótu C†M†B jako pierwszych liter łacińskich nazw trzech zbawczych zdarzeń świętowanych w Epifanię: Cogitum – Matrimonium – Baptisma (łac. Poznanie – Wesele – Chrzest).

*

Po uroczystym obiedzie podawano ciasto z migdałem. Ten, kto go odnalazł w swoim kawałku, zostawał „królem migdałowym”. Znany był też zwyczaj chodzenia dzieci z gwiazdą, które pukając do domów, otrzymywały rogale, zwane „szczodrakami”. Śpiewano przy tym kolędy o Trzech Królach.

Dzień ten był również zakończeniem okresu Godów, który rozpoczyna się w pierwszym dniu święta Bożego Narodzenia, a jednocześnie początkiem karnawału. W polskiej tradycji ludowej dzień ten był czasem kolędowania przebierańców, którzy jako Trzej Królowie z towarzyszącymi im innymi postaciami odwiedzali okoliczne domy z życzeniami pomyślności i odtwarzali sceny przybycia do Betlejem. Współcześnie zwyczaj ten funkcjonuje w Sopotni Małej, gdzie kolędowanie trwa aż trzy dni.

Orszaki Trzech Króli

Po 2010 roku w Polsce reaktywowano święto Trzech Króli, jako dzień wolny, a wraz z tym powróciła od 2011 roku idea Orszaków Trzech Króli. W wielu miastach w kraju uroczystość Objawienia Pańskiego świętuje się w formie barwnego pochodu, w czasie które przedstawiane są sceny biblijne. To świetna rozrywka i atrakcja dla dzieci i dorosłych, stąd parady są coraz bardziej liczne, barwne i rodzinne, szczególnie w dużych miastach.

• 

• 

Hiszpania

Wydaje się jednak, że obecnie w Europie największą wiarę w istnienie Trzech Króli mają Hiszpanie.

Są oni absolutnymi mistrzami w organizacji orszaków Reyes Magos, oczekiwanych przez małych i dużych.

Hiszpańskie dzieci nie mają najmniejszej wątpliwości, że Trzej Królowie istnieją i to oni przynoszą im prezenty, a następnie wędrują ulicami hiszpańskich miast w okazałych, uroczystych i wesołych orszakach. Skoro prezenty są realne to przynoszący je Reyes Magos zapewne także.

Widać ich zresztą na każdym kroku 🙂

• 

• 

.

Wieczorem 5 stycznia Trzej Królowie ze swoimi pomocnikami przybywając z dalekich stron, przemierzają ulice miast i rozdają cukierki wszystkim dzieciom. 

Następnego dnia, wczesnym rankiem 6 stycznia, Trzej Królowie przychodzą do domów zostawiając prezenty, na pamiątkę darów, które przynieśli dla Dzieciątka Jezus. Zgodnie z tradycją, dzień wcześniej dzieci powinny wypchać buty słomą, aby strudzone wielbłądy,  którymi przybywają królowie, miały pokarm. I tu mamy dwie możliwości, zależnie od zachowania dzieciaka 😉 W zamian za słomę, królowie zostawiają w butach wspaniałe, oczekiwane prezenty dla grzecznych lub węgiel, jeżeli dzieci były niegrzeczne.

Czyż to nie cudowna kontynuacja tradycji chrześcijańskiej wywodzącej się bezpośrednio od darów złożonych przez Mędrców ze Wschodu małemu Jezusowi. Czyż nie jest to wspaniała okazja do obdarowania się prezentami?

Parady Reyes Magos

Przybycie Królów jest hucznie obchodzone we wszystkich miastach Hiszpanii, najpiękniej oczywiście w stolicy – Madrycie, ale o palmę pierwszeństwa z powodzeniem rywalizują Barcelona, Walencja czy Malaga.

• 

• 

W stolicy Katalonii “Cavalcada de Reis Mags d’Orient”, która odbywa się co roku 5 stycznia, to moment na który czekają wszyscy – dzieci i dorośli. Co roku tłumnie witają królów w starym porcie, do którego dobija żaglowiec “Santa Eulalia” z biblijnymi władcami na pokładzie.

Z portu orszak rusza przez całe miasto. Paziowie rozrzucają cukierki, a posłańcy zbierają listy od dzieci. Przejazd Trzech Króli urozmaicają występy muzyków, tancerzy czy egzotyczne zwierzęta, jak wielbłądy czy słonie. Jest to tak ważne wydarzenie, że transmituje je TV, aby każdy mógł zobaczyć te wspaniałe uroczystości.

W tym roku również Królowie-Magowie przypłyną tradycyjnie do portu w Barcelonie, ale czekać na nich mają tylko władze miasta, które sprawnie przewiozą ich do specjalnego, magicznego studia w Porcie Forum…

Do Sevilli w tym roku Królowie przybyli balonem 🙂

*

Więcej o tej tradycji przeczytacie u Przewodników po Hiszpanii https://www.facebook.com/pohiszpanii oraz Barcelona po polsku https://www.facebook.com/groups/barcelonapopolsku

Roscón de Reyes

Z okazji tego święta nie może zabraknąć tradycyjnego ciasta – Roscón de Reyes, czyli Pączek Królów.

Jest to niezwykle popularny świąteczny deser, który jednocześnie symbolizuje zakończenie najbardziej magicznego okresu w roku. Wraz z nim Hiszpanie żegnają Święta.

Ale tak naprawdę jego pochodzenie nie ma nic wspólnego z przybyciem Mędrców ze Wschodu. Już bowiem w czasach rzymskich, z okazji Saturnaliów, na zakończenie prac rolnych, rozdawano niewolnikom okrągłe placki z fig, daktyli i miodu, które w swoim wnętrzu ukrywały suchą fasolę. Niewolnik, który ją znalazł w swoim kawałku otrzymał jeden dzień wolny, w trakcie którego był traktowany jak prawdziwy król.

*

Wraz z rozprzestrzenianiem się religii chrześcijańskiej potępiono wszystkie pogańskie święta i tak zniknęły Saturnalia. Ale w niektórych miejscach okrągłe ciasto i fasola przetrwały. Fasolkę w cieście skojarzono z ukrytym przed Herodem Dzieciątkiem, a jej znalezienie wróżyło pomyślność w Nowym Roku. Już w XI w. we Francji, by uczcić Objawienie Pańskie, najbiedniejszym dzieciom rozdawano słodkie bułeczki. Kto znalazł fasolę został „Królem Fasoli” i przez cały dzień był zabawiany prezentami i przysmakami. Aż w XVIII w. król Ludwik XV zakasował wszystkich, bowiem do ciasta schował złoty medalion z diamentami. Od tej pory zaczęto postrzegać fasolę jako zbyt „ubogą” i tak do ciasta zaczęto chować „dobrą nagrodę” i „złą nagrodę”. Kto znalazł monetę lub figurkę był królem przyjęcia, kto zaś odnalazł fasolę był głupcem. Bardzo szybko zwyczaj ten i samo ciasto zawędrowało do Hiszpanii, Portugalii a wraz z kulturą i tradycjami tych krajów do Meksyku i Ameryki Łacińskiej.

*

Tradycja dwóch niespodzianek w Roscón de Reyes przetrwała do dziś. Obecnie do ciasta chowa się figurkę króla i suchą fasolę, choć razem ze figurkami królów można kupić również specjalne figurki fasolek.

Kto wylosuje króla zostaje królem przyjęcia i otrzymuje papierową koronę. Kto znalazł pechową fasolkę będzie musiał zapłacić za Roscón de Reyes w kolejnym roku, albo, jak w Meksyku, przy okazji kolejnego święta, czyli 2 lutego.

Więcej na ten temat na portalu https://www.facebook.com/moja.katalonia.7

A tymczasem we Włoszech

6 stycznia we Włoszech to Festa dell’Epifania, która świętowana jest tu podobnie, jak w Hiszpanii, z tym, że do włoskich dzieci nie przychodzą Trzej Królowie, ale bardzo stara i brzydka czarownica, czyli la strega.  Ta strega ma na imię BEFANA, a imię to pochodzi od greckiego słowa „epifania” czyli objawienie i nawiązuje do obchodzonego 6 stycznia Święta Objawienia Pańskiego czyli potocznie Święta Trzech Króli.

Befana lata na słomianej miotle i w skarpecie zostawia dzieciom prezenty, według znanej nam już normy – grzeczniaki znajdują słodycze i cukierki, a jeśli coś poszło nie tak, to w skarpecie będzie węgiel lub czosnek.

Tradycja mówi nam o tym, iż w noc z 5 na 6 stycznia Trzej Królowie szukali drogi do Betlejem i zapytali staruszkę Befanę o to, którędy powinni iść. Nalegali również aby poszła z nimi i zaniosła swoje podarunki małemu Jezusowi. Ona wskazała im drogę, ale pójść nie chciała. Ale jak to kobieta, po pewnym czasie zaczęła żałować. Wzięła więc worek pełen prezentów, usadowiła się na miotle i wyruszyła za królami, aby odnaleźć Jezuska. Nie udało jej się jednak ich dogonić, więc ciągle ich szuka, zaglądając do każdego domu i wręczając prezent każdemu grzecznemu dziecku.

Jest też inna, bardziej chrześcijańska, wersja tej legendy, ale poszukajcie jej na stronie Strade d’Italia https://www.facebook.com/Strade-dItalia-Italia-z-pasj%C4%85-110414930341760

*

Święto Trzech Króli jest dniem wolnym od pracy między innymi w Polsce, Austrii, na Cyprze, w Chorwacji, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Wenezueli i Włoszech, a także trzech landach niemieckich (Badenii-Wirtembergii, Bawarii i Saksonii-Anhalt).

***

Jeśli spodobał Ci się mój tekst będę wdzięczna za poświęcenie mi chwili uwagi:

• Odezwij się proszę w komentarzu, to momencik, a dla mnie to bardzo ważna wskazówka i motywacja.
• Jeśli uważasz, że wpis ten jest interesujący na tyle, że warto się nim podzielić się z ze znajomymi – udostępniaj śmiało ! Dla mnie to ważny znak, że ktoś docenia moją pracę. 

Bądźmy w kontakcie, jestem na Facebooku / fanpage’u i tu. Codziennie dzielę się tam nowymi zdjęciami, inspiracjami, ciekawymi opowieściami zasłyszanymi podczas podróży.